Αυτοεκτίμηση στους ενηλίκους
Συχνά ακούμε πόσο σημαντική είναι η αυτοεκτίμηση στα παιδιά. Όλοι συμφωνούμε στο πόσο καίριο είναι το να αισθάνεται το παιδί ότι αξίζει και πόσο η θετική αυτή στάση απέναντι στον εαυτό του θα το βοηθήσει να ανοίξει τα φτερά του στη ζωή. Η ύπαρξη των παιδιών όμως πολλές φορές μας δίνει το κατάλληλο άλλοθι και δόλωμα που χρειαζόμαστε ώστε να στρέψουμε την προσοχή μας στο παιδί και όχι σε εμάς. Επειδή εμείς μεγαλώσαμε και πλέον έχουμε οι ίδιοι την ευθύνη να φροντίζουμε τον εαυτό μας δε σημαίνει ότι όλα μας τα προβλήματα αντιμετωπίστηκαν και αισθανόμαστε δυνατοί και αυτάρκεις στην καθημερινότητά μας και μπροστά στα προβλήματα της ζωής. Συνεπώς η αυτοεκτίμηση είναι εξίσου σημαντική και για τους ενηλίκους.
Αυτοεκτίμηση ή Απόδοχή του εαυτού μου;
Η αυτοεκτίμηση, ως μια ‘εκτίμηση της αξίας μου ως άνθρωπος’ έχει δεχτεί σημαντική κριτική από πολλούς σημαντικούς ψυχολόγους (Albert Ellis, Windy Dryden), οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η ίδια η ουσία της είναι προβληματική. Ο άνθρωπος είναι ένα υπερβολικά πολύπλοκο ον ώστε να μπορούμε να του βάλουμε μια τιμή-αξία. Τί είναι ο εαυτός μας;
- Τα εξωτερικά μας χαρακτηριστικά
- Η φυσιολογία μας
- Οι επιτυχίες και οι αποτυχίες μας
- Οι σκέψεις μας
- Οι επιλογές μας
- Οι αισθήσεις μας
- Τα συναισθήματά μας
- Τα όνειρά μας
- Οι πράξεις μας
Και όλα αυτά αλλάζουν συνεχώς καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας!
Μπορούμε λοιπόν να κρίνουμε και να βάλουμε μια αξιολόγηση σε κάθε ένα από αυτά τα επιμέρους γνωρίσματα του εαυτού μας αλλά είναι αδύνατον να αξιολογήσουμε τον εαυτό μας ως σύνολο ακριβώς λόγω του πόσο πολύπλοκα όντα είμαστε! π.χ. «η πράξη μου αυτή ήταν κακή, αλλά εγώ δεν είμαι ένας κακός άνθρωπος», «η επιλογή μου αυτή ήταν επιτυχημένη, αυτό όμως δε σημαίνει ότι αξίζω περισσότερο από όσο άξιζα και πριν».
Πολλές φορές όμως πέφτουμε στην παγίδα να γενικεύουμε και να χαρακτηρίζουμε τον εαυτό μας βάσει κάποιων από αυτά τα επιμέρους χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, αν μια φορά φερθούμε με ηλίθιο τρόπο, λέμε πως «είμαι ηλίθιος». Με αυτόν τον τρόπο δίνουμε στον εαυτό μας μια μόνιμη ιδιότητα, λες και η ηλιθιότητα ξαφνικά μπήκε στο dna μας! Η παγίδα του να θεωρήσουμε πως μια επιμέρους αξιολόγηση έχει καθολική ισχύ δεν αφορά μόνο τις αποτυχίες μας ή τις λάθος επιλογές μας. Το ίδιο παραπλανητική είναι και η γενίκευση των επιτυχιών μας και των ορθών επιλογών μας ή των δυνατών μας χαρακτηριστικών. Π.χ. «Αρέσω στο αντίθετο φύλο, άρα αξίζω», «Είμαι πρωταθλητής και κερδίζω, άρα είμαι ο καλύτερος αθλητής», «Έχω ένα καλό αυτοκίνητο, άρα είμαι σημαντικός άνθρωπος». Το σκεπτικό αυτό βασίζεται σε μια λογική με την οποία αποδεχόμαστε τον εαυτό μας υπό όρους (πετυχαίνω άρα αξίζω, αποτυγχάνω άρα δεν αξίζω) με αποτέλεσμα η αξία μας όπως την αντιλαμβανόμαστε να βρίσκεται άλλοτε στα ουράνια και άλλοτε στα τάρταρα. Και οι δύο τοποθεσίες όμως είναι μή ρεαλιστικές και βασίζονται σε μια λανθασμένη λογική.
Όσο λοιπόν χρησιμοποιούμε τις πράξεις μας, τα χαρακτηριστικά μας, τις επιλογές μας ώστε να βγάζουμε συμπεράσματα για το πόσο αξίζουμε, τόσο θα βγάζουμε μη-λογικά συμπεράσματα γιατί θα χρησιμοποιούμε το μέρος για να βγάλουμε συμπεράσματα για το όλον του εαυτού μας. Θα αποδεχόμαστε τον εαυτό μας υπό όρους: «Αν αρέσω στον άνδρα μου, τότε αξίζω», «Αν αποτύχω σε αυτή την επαγγελματική μου προσπάθεια τότε είμαι άχρηστος», «Αν κερδίσω αυτό τον αγώνα τότε θα είμαι θεός! (ενώ αν χάσω θα είμαι ένας χαμένος)».
Η αποδοχή του εαυτού μας στην καθημερινή μας εμπειρία
Το να εξαρτούμε την αξία μας από τα επιμέρους χαρακτηριστικά μας δυστυχώς δεν επηρεάζει μόνο την ψυχολογία μας αλλά και τη συμπεριφορά μας και τις κοινωνικές και προσωπικές μας σχέσεις.
Αν αποδέχομαι τον εαυτό μου χωρίς όρους, σημαίνει πως αναγνωρίζω τις αδυναμίες μου και ίσως παίρνω την απόφαση να προσπαθήσω να τις βελτιώσω εφόσον αυτό είναι εφικτό. Το ότι έχω όμως κάποια αρνητκά χαρακτηριστικά δε μειώνει την αξία μου ως άτομο η οποία είναι αδύνατον να μετρηθεί ούτως ή άλλως. Ενώ αν αποδέχομαι μόνο υπό όρους τον εαυτό μου τότε οι πράξεις μου διακατέχονται από τη νοοτροπία πως «δυστυχώς έτσι είμαι και είμαι καταδικασμένος να παραμείνω έτσι» ή μπαίνουμε σε έναν φαύλο κύκλο να προσπαθούμε να διατηρήσουμε την αξία μας μέσω των επιτευγμάτων μας με έναν μάταιο τρόπο.
Π.χ.
– Θέλω να πάρω τη σειρά των άλλων γιατί εγώ αξίζω περισσότερο από εκείνους/γιατί εγώ έχω πιο σημαντικά πράγματα να κάνω από εκείνους.
– Το παιδί μου κερδίζει στους αγώνες και εγώ πανηγυρίζω ακραία γιατί από την επιτυχία του παιδιού μου εξαρτάται η δική μου αξία και σημαντικότητα (και βεβαίως και του παιδιού μου). Τους κερδίσαμε!
– Στις σχέσεις μου οι διαφωνίες συχνά παίρνουν τη μορφή τσακωμού γιατί η αξία μου εξαρτάται από τη νίκη μου στη διένεξη ή/και την άποψη που έχει ο σύντροφός μου για εμένα.
– Οι επιλογές μου στις σχέσεις μου είναι συχνά επιζήμιες για εμένα γιατί εξαρτώ και μετράω την αξία μου από αυτές. Π.χ. «Αν και αυτή η σχέση μου δεν πάει καλά θα είμαι μια αποτυχημένη, άρα καλά θα κάνω να την κρατήσω με νύχια και με δόντια και να μάθω να ανέχομαι την επιθετική συμπεριφορά του συντρόφου μου», ή «Για να αξίζω πρέπει να έχω την αποδοχή των ατόμων που με ενδιαφέρουν ερωτικά, άρα να φροντίσω πάση θυσία να είμαι ελκυστικός».
– Οδηγώ επιθετικά και επικίνδυνα γιατί αυτό δείχνει πόσο ξεχωριστός είμαι.
– Είμαι επικριτικός προς τους άλλους ανθρώπους γιατί τους αποδέχομαι και αξίζουν μόνο αν έχουν τη συμπεριφορά που θέλω να έχουν. Κατά συνέπεια τραυματίζω τις σχέσεις μου προσωπικές, οικογενειακές, επαγγελματικές.
Η ζωή μπορεί να είναι πολύ αγχωτική όταν καλούμε τον εαυτό μας να αποδείξει κάθε μέρα ότι αξίζει. Η στάση αυτή αντί να μας κινητοποιεί τελικά μας ρίχνει γιατί όσο και να επιτυγχάνουμε πάντα υπάρχει ο φόβος της μελλοντικής αποτυχίας. Μαθαίνοντας να αποδεχόμαστε τον εαυτό μας άνευ όρων μπορούμε να απελευθερωθούμε ώστε να είμαστε δημιουργικοί και δυναμικοί χωρίς ανασφάλειες και άγχος. Μέσα από αυτή τη διαδικασία προσωπικής ανάπτυξης θα μάθουμε πώς το να αποδεχτώ τον εαυτό μου έχει μεγάλη σχέση με το να αποδέχομαι τους άλλους και ταυτόχρονα πως το να αποδέχομαι τους άλλους ανθρώπους μπορεί να με βοηθήσει να αποδέχομαι τον εαυτό μου. Διπλό κέρδος λοιπόν!
Πηγές:
Albert Ellis: The Myth of Self-esteem: How Rational Emotive Behavior Therapy Can Change Your Life Forever
Windy Dryden: How to Accept Yourself